Yorgunken nasıl uyanık kalınır?
Yeni araştırmalar, hızlı uykuya dalmak veya tamamen uyanık kalabilmek için bizlere ipuçları sağlıyor. Meyve sineklerini inceleyen araştırmacılar, beyin nöronlarının, sineklerin tehlikeli durumlarda yorgun olmalarına rağmen uyanık kalmasına ve yoğun bir günün ardından uykuya dalmalarına yardımcı olacak şekilde adapte olduğunu buldular. PLoS Biology’de yayınlanana çalışma, uykusuzluğun tedavisine ve insanlarda uyku kalitesinin iyileştirilmesine yönelik yeni yaklaşımlara yol açabilir.
Meyve sineklerinin uyku alışkanlıkları bizimkine çok benzer. Sinekler gündüzleri aktiftir, geceleri uyurlar ve özellikle sıcak günlerde öğleden sonraları biraz kestirmeyi severler. İnsanların kullandığı bir çok ilaç türleri de önce bu sineklerde denenir. Yine de aramızda çok önemli bir fark var: Beyinleri bizimkinden milyon kat daha küçük, bu da her bir nöronun sinek davranışını kontrol etmedeki rolünü tanımlamayı mümkün kılıyor. Bilim insanları bu çalışmalarında bir sineğin uyuyup uyumadığını kontrol eden 24 beyin nöronuna odaklandı.Bu nöronlar, nörotransmiterler olarak bilinen kimyasal haberciler aracılığıyla diğer nöronlar tarafından gönderilenuyku sinyallerini alır ve yanıt verir. Araştırmacılar, uyku davranışını etkileyen deneyimlerin, bu 24 nöronun uyanıklığı teşvik eden nörotransmiterler dopamine nasıl tepki verdiğini değiştirip değiştirmediğini araştırdı. Uykuyu teşvik eden glutamat ve uyanıklığı destekleyen allatostatin A.etkilerini incelediler.
Uyku, hafızayı ve öğrenmeyi güçlendirir ve yaratıcılığı teşvik eder. Zorlu bir günün ardından hem insanlar hem de sinekler daha fazla uyur. Bu çalışmanın bir parçası olarak, araştırmacılar, kalabalık bir sosyal ortamda yaşamanın veya yeni bir davranış öğrenmenin, sineklerin uyku nöronlarında moleküler değişiklikleri tetikleyerek onları dopamine karşı daha az duyarlı ve dolayısıyla daha uykulu hale getirdiğini gösterdi. Öte yandan, araştırmacılar uyku saatlerinde sineklerin yaşadıkları şişeleri periyodik olarak sallayarak sinekleri alarma geçirdiklerinde, beyinleri hem allatostatin A hem de glutamat üretti. İki karşıt uyku sinyalinin kombinasyonu, tehlikeli bir durum olarak gördükleri şeyle başa çıkmak için yorgun olmalarına rağmen sinekleri uyanık tuttu. Doğal olarak uykusuz sineklerin uyku nöronları nörotransmiterlere anormal şekilde yanıt verdi. Bu da beyinlerinin uykuyu düzenleme biçiminde doğuştan bir kusur olduğunu düşündürdü.
Ayrıca çalışmada zaman düzenli beslenme ile uyku kalitesinde kalıcı bir iyileşmeye neden olduğu görüldü. Meyve sinekleri normalde bütün gün yemek yerler, ancak bu çalışma için araştırmacılar, sineklerin yiyeceğe erişimini sabah 8 ile akşam 5 arasında sınırladı. Bir hafta sonra, sineklerin uyku nöronları dopamine karşı daha duyarlı olmaya başladı. Araştırmacılar, sineklerin daha az uyuduklarını, ancak uyku kalitelerinin arttığının bir göstergesi olarak yorgunluk belirtileri göstermediklerini söyledi.
