Epigenetik ve Jül Sezar

Köşe Yazısı-İsmail Totur- Tıbbi Bio ve Genetik

Sizin karakterinizi ve psikolojinizi belirleyen; tepkilerinizin, zaaflarınızın, kaygılarınızın, kararsızlığınızın vs. sebebi Jül Sezar olabilir. Ben demiyorum bilim diyor. Yine de ikna olmadınız değil mi? Ederiz. Size çok inandırıcı gelmemiş olsa da bugün bilim insanları yaklaşık 2150 yıl önce yaşayan dedenizin, Jül Sezar’ın ordusunun  Anadolu’yu işgal edip dedenize yaşattığı mobbing yüzünden sizin kimliğinizi nasıl etkilediğini araştırıyor. Dertleri tabii ki Jül Sezar ve dedeniz değil. Dertleri Epigenetik. Troller için özel bilgi; burada geçen Jül Sezar bir örnektir. Sizin gibiler daha iyi anlayabilsin diye. Bu atarın sebebi ben miyim yoksa dedemin dedesinin dedesinin yaşadığı travmalar mı? Konumuz tam olarak bu işte. Hadi ufka yolculuk başlasın.

Epigenetik keşfedildiği günden bu güne esrarengiz veriler ortaya çıktı. Bunlardan biri epigenetiğin bir organizmanın sağlığını, gelişimini ve psikolojisini etkilendiğinin bulunması oldu. Gen ifadesindeki bu tür değişikliklerin kalıtsal olabileceğine dair bir zamanlar radikal olan fikrin arkasında giderek artan bir kanıt oluşmaya başladı. Yıllardan beri yapılan araştırmalar epigenetiğimizdeki değişiklerin önemini vurguluyor. Yapılan yeni bir araştırmada bilim insanları kromozomlar üzerindeki epigenetik belirteçleri değiştirerek, yavrularda ve torunlarda gen ifadesinin değiştiğini ortaya çıkardılar. Çalışma bulguları, nesiller arası epigenetik kalıtımın var olduğunu bir kez daha doğruladı. UC Santa Cruz’daki araştırmacılar, yaygın bir epigenetik modifikasyon türünün sperm yoluyla sadece ebeveynlerden yavrulara değil, aynı zamanda bir sonraki nesle de (torunlara) nasıl aktarıldığını deneysel olarak ispatladılar. Bu çalışma kuşaklar arası epigenetik kalıtımın bir kişinin sağlığının ve gelişiminin büyükanne ve büyükbabasının hayat deneyimlerinden nasıl etkilenebileceğini dair ciddi bir kanıt ortaya atmış oldu. Karakterimiz Freud’un psikoanlazinde vurguladığı çocukluğuna inmek lazım dediği olaydan çok daha ötede gözüküyor. Einstein gelene kadar geçerli olan Newton kaidelerinin patlaması gibi. Yakında Genetikçi ve Psikiyatrist dostlarım şunu diyecekler gibi gözüküyor; “Üzgünüm Freud eksik bilgi, patladın.” İşte bilimin güzelliği. (Newton kanunlarının bir çoğu hala günümüzde kullanıldığı gibi, psikoanalizin babası olarak nitelendirilen Freud’un kuramlarının çoğu da geçerliliğini koruyacak. Yorumum Freud’a değil bilimin gücüne.)

Epigenetiği ve çalışmayı sizi detaylarla yormadan daha anlaşılır bir hale getirmek istiyorum. Epigenetik DNA’nın diziliminde ve yapısında bir değişim olmadan gen ifadesinin değişmesi olayıdır. Buradaki gen ifadesi değişimi ne demek? Şöyle düşünebilirsiniz patron usta başını çağırıyor ve diyor ki; duvarları sarıya boyayın. Usta başı tamam diyor ve boyacılara dönüp duvarları yeşile boyayın diyor. İşte buradaki patron DNA’mız, usta başı ise epigenetiğimiz oluyor. Yani ifade değişiyor. Örneğin genetiğinizde x hastalığı yok ama siz x hastası oldunuz. Yani genetik o hastalığı barındırmıyor ama epigenitk onu öyle bir ifade ediyor ki x hastası oluyorsunuz. Enteresan değil mi? Epigenetik karmaşık bir mekanizmalar zinciridir. Bu mekanizmaların bir tanesi de histon paketlenmesidir. Yani genetiğiniz değişmeden epigenetik mekanizma da paketleme modelinin değişmesi yüzünden DNA farklı bir ifadeye dönüşebiliyor. Bahsettiğim bilim adamları da genetiği değiştirmeden DNA paketlemesi üzerine çalışmışlar ve bu paketleme modeli germ hattında korunursa, potansiyel olarak nesilden nesle gen ifadesinin aktarılabileceğini ortaya çıkarmışlar. Bu şu demek oluyor; bu epigenetik mekanizma bozulmadıkça sonsuz şekilde aktarılabilir. İşte burada asıl soru bir anda şu oluyor: Epigenetik mekanizmayı yani burada bahsettiğimiz histon paketleme olayını değiştiren ne olabilir? Bir çok sebebi var ama bir tanesi var ki herkesten duyduğunuz bir sebep: Stres. Yani bugün yaşadığınız sorunlardan kaynaklı stresiniz epigenetik mekanizmanızı bozabilir ve bu da nesiller boyunca aktarılmasına sebep olabilir. Bu durumdan bir çok sistem etkilenebilir ve bu da psikolojinizi ve karekterinizi etkileyebilir. Bugün kafanıza taktığınız şeylerin cefasını torununuzun torunu yaşayabilir. Şimdi sizi ikna edemediğim yere dönelim. Jül Sezar’ın dedenize yaşattıkları yüzünden bugün böyle olabilir misiniz?